मेजवानी आणि निसर्ग....

 परवा दीक्षित काकूंनी लिहिलेला लेख वाचला....आणि खरंच अशी मेजवानी घडली की काय सांगू ! आणि मला सगळं मस्त काय काय आठवलं. उत्तम अन्न शिजवणे ही सगळ्यात अवघड कला आहे. कारण कैक वर्ष तोच पदार्थ कुठलंही प्रमाण न लक्षात ठेवता तसाच्या तसा बनवणं, ही अजिबातच सोप्पी गोष्ट नाही. आणि असा एक नाही विविध चवीचे, विविध रंगाचे अनेक पदार्थ. स्वयंपाकाची बहुदा पहिली ओळख करून दिली जाते ती आईमुळेच. सगळं खायला हवं, ताटात वाढलेलं सगळं संपवायचं, लागेल तेवढंच मागावं पण टाकू नये, ही लहानपणापासून दिलेली शिकवण. त्यामुळे कुठला पदार्थ कसा लागतो, अगदी कणीदार तूप, खडबडीत साखर, मऊ पांढरं शुभ्र लोणी ह्या अगदी basic गोष्टी सुद्धा आईनेच दाखवल्या. आणि त्याला अजून कळस चढवला तो आजांनी. 

आईची आई आणि बाबांची आई, दोघी उत्तम सुगरणी. बाबांच्या आईला आम्ही मामी आजी म्हणायचो, तिच्या तर म्हणजे हातालाच चव. छोटी साबुदाण्याची थालिपीठं, भाजणीचे थालिपीठ, उपिट, सांज्याच्या पोळ्या, उकड, बटाट्याचा कीस, साबुदाणा खिचडी, गुळाच्या पोळ्या, इथपासून ते अगदी उत्तम ताका पर्यंत सगळेच पदार्थ झकास. 

आणि परिंच्याची आजी म्हणजे त्या मागची सगळी करणं सांगून गोष्ट सांगणारी. खास उन्हाळ्याच्या सुट्टीत अत्यंत कष्टाचं असं काम म्हणजे चिकाच्या कुरडया. त्याचा घमघमाट असा वाड्याभर पसरायचा, अहाहा. चिक हुंगणे, रंग बदलणे, उत्तम कुरडया पाडणे. त्या चिकावर उत्तम आडवा हाथ मारणे. आजीची गरम हिरवीगार भेंडीची भाजी, भरल्या वांग्याची भाजी, टम्म फुगलेली भाकरी, पुरणाची पोळी, कटाची आमटी, विविध अमट्या, पातळ पालेभाजी. आणि शाळा, शेत हे सगळं सांभाळून. 

प्रत्येक भाजीची वेगळी चव, वेगळा वास, वेगळा रंग, हाताला वेगळा स्पर्श. किती विविधता आहे खरंच निसर्गात आणि तशीच वाढलेल्या पानात. पांढरं मीठ, पिवळी लिंबाची फोड, हिरवी चटणी, तळलेल्या कुरडया त्यातही विविधता, पिवळी बटाट्याची भाजी, पांढरा भात त्यावर सुंदर पिवळं वरण आणि त्यावर कणीदार तुपाची धार, आमटीचा विविध रंग, ताक. विविध पालेभाज्यांची, फळभाज्यांची, चटण्यांची तराच वेगळी. 

निसर्ग जितकं देतो ते थोडं. पण माणूस सध्या ह्या सगळ्या पेक्षा पैसा किती श्रेष्ठ आहे असा वागू लागला. निसर्गाला पैशाने नमवू पाहू लागला. हे दिसलं की काळीज तुटतं. ताटात वाढलेल्या गोष्टीचा अपमान कोणी केला की काळीज तुटतं. आणि मग "हे नको का थांब हे खा" की अजून तुटतं. निसर्ग ह्या देवाला ज्याने मानले त्याला हे करणं कधी जमणारच नाही. पण हे कसं समजवावे आणि कोणाला समजवावे. लहापणापासूनच आम्हाला एकच शिकवलं घरी, शाळेत सगळीकडे वाढलेल्या अन्नाचा कधी अपमान करू नये. आणि त्या आपल्याला जपणाऱ्या निसर्गाचा सुद्धा. 

- ऋचा

सडा.....

 मारव्याचा गंध पसरला होता मनात

रातराणी बहरली माझ्या अंगणात

मोगरा पण कसा अगदी टपोरा.... फुलून बसला होता

आणि बाजूला मल्हारचा सुर होता घुमत

सोनचाफा मंद सुवास देत होता.... अगदी शांत...  

आणि तेवढ्यात, गुलाबाचा काटा बोचला हळूच बोटात

आणि इतक्यातच प्राजक्त पडला नाजुकसा हळूच ओंझळीत

आणि काट्याच सलण क्षणात हरवलं ओंझळीत

मालकंस ऐकू आला लांबून कुठेतरी

नदीचा संथ प्रवाह पैलतिरी

चांदणी लुकलुकत होती आसमंती

आणि चंद्राचा प्रकाश गगनी

तो काटा रुतला कधी ? दुखणं देऊन गेला कधी....

त्या टपोऱ्या फुलाच्या मोहक रूपात हरवले सुद्धा सारे

अगदी....हलकेच कोणीतरी मोरपीस फिरवावे तसे

आठवणींच्या सुंदर शृंखलेत गुरफटले गेले जसे

मोहक फुलं दरवळत आहेत

चंद्र आसमंती स्थिरावला आहे

रागाचे विलोभनीय सुर कानी गुंजन करत आहेत...

आणि आठवणींचा सडा बहरतच चाललाय......

तो आणि ती

आज एक पहिलाच अशी कविता लिहायचं प्रयत्न 😀

तो म्हणाला तिला का ग नाही बोलत

ती मनातच म्हणाली मी नाही अबोला धरत

मनातच म्हणाला मग बघत नाहीस डोळ्यात

तिने डोळ्यातलं पाणी लपवत काहीच दिलं नाही उत्तर

मन गलबलून गेलं, बोल काही येईना

बोट चोरुन हळूच मन जरा हलून गेलं

वाट कुठेतरी हरवली का ग

त्याने डोळ्यातून विचारलं

तिने टपोऱ्या डोळ्यातलं पाणी लपवत आज त्याच्याकडे पाहिलं

वाट कुठे माहित नाही.... चालत होते शांत

अशाच एका वाटेवर हात आला हातात

छान होती सोबत, छान होता प्रवास

भारावून गेले तुझ्यात, बुडाले अखंड प्रेमात

तुझीच मी होऊन, स्वतःलाच विसरून गेले मनात

वाटे मनी मला...तूही माझ्यातच गुंतलास

माझ्याच प्रेमात, स्पर्शात अखंड बुडलास

स्वप्नांचे मनोरे रचीत गेले, मनातले सारे सांगत गेले

काल, आज, उद्या मध्ये फक्त तुलाच बसवत गेले

पण मग हळूच शृंखला उमगली, कळी हळू - हळू खुलत गेली

त्याच्या मनात ती बहुदा कधी विसावलीच नाही

हे ही म्हणा तिच्याच मनाचे खेळ

पण त्याने ही दुजोरा दिला नाही कशालाच

खेळ सुरूच होता, मनाच्या, डोळ्यांच्या लपाछपीचा 

उत्तरं शोधत सत्र सुरू राहिलं खास

तिने मनात म्हणलं, वर्ष किती सरले, किती उरले माहित नाही

पण ह्याच्या सारखा सोबती दुसरा होणे नाही

त्याला काय उमगले तिला कळालेच नाही

कोरडे शुष्क डोळे खुप काही बोलले

चुकले का काही म्हणून ही शांतता आली

की चुकाच फक्त दिसत गेल्या, गुण बाजूला राही

विचार केला हळूच आणि तिने डोळ्यात पाहिले

सगळे भाव एकवटून आले

वर्ष गेले सरून, मन गहिवरले

मेघांनी कंठ दाटून आला जेव्हा

नभ उतरू आलं तिच्या अंगणी तेव्हा

- ऋचा

Empowerment ....

We have been reading and discussing a lot about 'WoMen Empowerment', what to wear, what not to wear, how to work, categories of work etc etc etc. This list continues. Probably this lockdown and epidemic have made people sit down, think, react, again think and respond.
This lockdown brought varied work areas including 'Work from and Work for Home'. And then came photos, videos of men cooking and great compliments on same. And that made me think, sit down, think and pen down. Earlier days, there was clear cut demarcation of work and tasks assigned. Men used to work outside and earn the money. Women used to manage household things managing finances. Days changed, years changed and women started earning money. But her earlier responsibilities continued. Men is still thought to be tired doing office work, and taking calls, but Women isn't. Probably because she is born multitasker. And that's why when I got pregnant, I always thought "I shall have a multitasker daughter". But I delivered a Baby Boy. But now after reading all these things, I am fortunate enough to have a son. Because I won't now demarcate types of toys, colours, games.
I will buy a kitchen set for my boy when he will be 2. And he will learn to play "भातुकली" inturn will understand kitchen, utensils, cooking and will play with it. He will try to multitask while playing, and won't say "I am tired". He will play with cars, learn science projects, read books. He will do art and craft. He will play in Doll house as well and try to keep his doll house clean. Will flaunt pink and blues as well (PS : And will play whatever he wants without forcing). These games were meant to be for girls so that she remembers all these things when she grows. She will learn and implement. But in this sense I am sure, I am blessed to have him in my life. So that he will be WoMen and there would be no empowerment required to be done in future. After driving for office or working, he will do the household things without telling or requesting, respect food (when he himself cooks), and offer tea/coffee to his better half, parents without telling. When such demarcation won't exist there would be no space left for empowerment.
©Rucha Bhide

ऊब....

 आई बाबा, बहीण, शाळा, मित्र मैत्रिणी....मग कॉलेज लाईफ सुरू होतं. एक एक टप्पा पार करत करत पुढे जाणं छान चालू असतं. मग नोकरी सुरू होते, आत्मविश्वास आणि स्वाभिमान अधिक बळावतो. मग चर्चा सुरू होते लग्नाची. आपला जोडीदार आपल्या आयुष्यात येतो. त्याचं घर , माणसं आपली होऊन जातात. आणि मग चाहूल लागते नवीन जीवाची. 

अख्खं घर आनंदून जातं. आई बाबा होणार ही कल्पना मेंदूत उतरत असते. पण बहुदा घुसलेली नसते. 

ह्या सगळ्या मध्ये होणारे आई बाबा, मावशी, अत्या, आजोबा ह्यांचा आनंद वेगळा असतो. बहुदा भविष्याची स्वप्न सुद्धा बघायला सुरुवात झालेली असते. पण ह्या सगळ्यात शांत असते ती एकच व्यक्ती "आजी". तिचाही आनंद गगनात मावत नसतो. पण तरी हे character (नाटकातील एक पात्र असं वाचावे) शांत असतं. होणाऱ्या बाळाच्या बाबाची आई आणि होणाऱ्या बाळाच्या आईची आई दोन्ही आज्याच. दोघींचं प्रेम ही तसच. पण बाळाच्या आईच्या आईचा विषय थोडा वेगळा असतो, कारण तिच्या जीवात आणिक एक इवलासा जीव वाढत असतो. 

ह्या वर्षीची तर बातच वेगळी. लॉकडाऊन हा तर त्या नऊ महिन्यांचा एक भाग जणू. पण तरी ह्या गोष्टीचा बलंतपणावर कुठलाही परिणाम होऊ नये म्हणून तयारी सुरूच असते, मुलीला चौथा पाचवा लागला कीच. मग ओवा, शेपा, वेखंड, वावडिंग, डिंका पासून सुरू होणारी गाडी, झबली, तोपडी, दुपटी, लंगोट पासून ते खोल्या अवरणे, शाली चादरी स्वच्छ करणे, सामान भरणे आणि इत्यादी. घरातली मोठ्ठी आजी, वाहिनी, मैत्रिणी अशा जाणकारांना फोन सुरू होतात, चर्चा होतात. आणि तयारी जमेल तशी सुरू होते. 

पण तेवढ्यात ह्या वर्षी कोरोना ने अधिकच एक तुरा चढवला. दुकाने बंद, विकत काही आणायची मनात हुरहूर, रांगेत उभराहून सामान आणणे अशा सगळ्या घटना ह्या वर्षी घडल्या. माणूस बाळंतपणाच्या आधीच घरातली सगळी कामं करून अर्धा झालेला. 

पण तरी कमी काही पडायला नको हे एकच मनात पक्कं. मग सासरी असेल तर पूर्वी एखादी लहान बहीण म्हणजेच आत्या हे पात्र नाटकात प्रवेश करत. आणि माहेरी असते ती मावशी. चौघड्या असतात, ओढण्या असतात, अशातून दुपटी तयार होतात. पण पूर्वी आजी साडी नेसणारी होती आता ड्रेस घालणारी आहे. मग त्या मऊ कॉटोन चे ड्रेस छा वापर होतो आणि मऊ दुपटी तयार होतात. बाळाला मऊ मऊ कपडे हवेत हीच भावना मनात ठेऊन तयारी होते, बॅग भरली जाते. 

आई बाबा, मावशी , मावश्या इतर सगळे ह्यांना बाळाचं कौतुक अस्तच पण धावणारी असते ती आजीच. तिला बाळ सुंदर दिसतेय की कुरूप ह्याचं घेणं देणं नसतं, तिला असते ती फक्त काळजी. त्याची तब्येत, तिच्या मुलीची / सुनेची तब्येत, सर्दी, खोकला, पोट सगळं नीट राहणं एवढंच विश्व. कारण आजी हे पात्रच असं असतं. उद्या कोनिकाहीही म्हणू देत, माझं बाळ नीट राहायला हवं एवढीच त्या मागील धारणा. तिला आपली नात अथवा नातू पुढे काय शिकेल, कुठे जाईल हे चित्र जणू आत्ता दिसतच नसतं, तिला फक्त काळजी असते ती आत्ताची आणि प्रत्येक स्पर्शात असते ती ऊब आणि माया. ते म्हणतात ते चुकीचं नाही "आजोबांनी खेळायच आणि आजीने भरवायच". 

ह्या सगळ्यात त्या नवीन नुकत्याच झालेल्या आईला स्वतःच्या आई बद्दल कौतुक आणि आदर वाटतोच पण आजीची अधिक आठवण येऊन डोळे पणावून जातात. 

कारण अजूनही तिच्याकडे ती मऊ चौघडी, मऊ ओढणी असते जी तिला ऊब देऊन जाते, जी महागड्या पांघरुणात तिला भावत नाही. कारण त्या मध्ये प्रेम, माया, आणि ऊब नसते.  

जिस स्कूल में बेटा तुम पद्धत हो ......

पोटात गोळा येणं, नक्की काय होतंय हे न कळणं, tension येणं म्हणजे बहुदा  extra 3 4 वेळा  washroom ला  भेटी देऊन येणं, ना कळणं ना झेपणं ह्यालाच बहुदा मोट्ठ्या भाषेत स्ट्रेस असं  म्हणत असावेत. तर असला स्ट्रेस  वगैरे मोट्ठे शब्द झेपत नाहीत आपल्याला. पण हं छोटासा आपला पोटात गोळा येणं वगैरे  कळतं.

आणि त्यात विमान प्रवास कोणी एकटं करणार असेल तर आपोआपच  हे  सगळं  होतं. आई  UK to India असा  प्रवास  करणार  होती. नेहमीचे आपले  bombarded words, printouts असे सगळे प्रताप मी तिला करून   दाखवले होतेच. Youtube चे  videos सुद्धा. हे पहिल्यांदाच होतं म्हणून आपलं  थोडासा  गोळा. नाहीतर एरवी   बहुदा हे संभाषण सुद्धा झाला नसतं.

तर हे असं सगळं सुरु  होतं. अधून मधून चर्चा, काय  कर, काय करू नकोस. सामान काढा, पुन्हा  टाका, stamp मारा, 2 boarding pass नीट ठेवणे इत्यादी . List is big. आणि मग जायची वेळ येते. Emergency contacts, printouts, सूचना. Wifi असं  सुरु  करणे, flight mode वर टाकणे वगैरे सुद्धा येताच त्यात. मध्ये  5.5 तासाचा  layover वेळ आहे त्यात हे शोध, तिथे फिर, phone उचल वगैरे.

आणि असं सगळं नीट करत, विचारात, वाचत आई सुखरूप  पुण्याला  पोचते. फोन  वर  सतत  कॉन्टॅक्ट  ठेवत, messages, watsapp ह्यांचा आधार  घेत, सगळं  कळत  राहतं. आणि तिथे जायच्या आधी, घरातलं  सगळं  आवरून, अगदी  “तुला धुळीची allergy आहे, हे  carpet झटकत  बसू नकोस, असं म्हणत झाडून सुद्धा  झालेलं असतं”. “इथे लाडू करून ठेवले आहेत. हे घेऊन जायचे, हे इथे ठेवायचे. नीट लक्ष दे सांगते तेव्हा, वेंधळे  पानाने विसरून जाशील ” हि विशेष टिपणी तर हवीच. म्हणजे  कितीही  मोठ्ठ  झालं, आणि कितीही लहान  असला तरी  वेंधळेपणा असतोच. आणि  नसलं तरी भासवायला छान वाटतं. हे आवरलंय, ते  ठेवलंय, हे केलंय  हे जाई पर्यंत संपत नसतं. आणि जाताना फोन. इथे राहून जे रोजचे परिचयाचे झालेले असतात, त्यांना अच्छा, टाटा bye bye असतंच. कारण 3 महिन्यात निसर्गाच्या विविध छटां  बरोबरच विविध माणसं, आणि त्यांच्याशी  झालेल्या गप्पाहि अस्तततच. “मग काकू जाणार तेव्हा फार वाईट वाटणार असं म्हणत एखादी मैत्रीण खाली   येऊन....पुण्यात आलो कि भेटूच हं” असंही सगळं होतं. “आजी आमच्या घरी ये हं…पुण्यात” असं छोटा बंडू  पण सांगून जातो.

हे सगळं करत, परत हे घेतलं ना, ते घेतलं ना. हे नीट ठेवलंस ना. अशा mutual सूचना सुरु  होतात. आणि खरंच  multitasking हि उत्तम रित्या एक बाईच  करू शकते हे पुन्हा  एकदा  सिद्ध होतं (ह्यात  कुठलंहि  Women Empowerment, gender bias वगैरे नाही. पण हि फॅक्ट आहे ).

आणि धाकधूक, सतत  contact मध्ये  राहून, सुटकेचा निश्वास टाकत, प्रवास व्यवस्थित होतो. आणि उगाचच नंतर  वाटतं, आपण  उगाच  underestimate करत होतो का. कि ती काळजी रास्त होती.

आणि  ह्या  सगळ्या  कार्यक्रमात  बहुदा  मी  विसरून  गेलेले  असते  कि  “जिस स्कूल में बेटा तुम पद्धत हो , उसके हम प्रिन्सिपॉल हैं ”.